شاهنامه بایسنقری

نامورترین نسخه مصور شاهنامه

به گزارش پایگاه خبری آوای شاهنامه، یکی از نامورترین و ارزشمندترین نسخه­ های مصور و آراسته شاهنامه در جهان، «شاهنامه بایسنقری» است .این شاهنامه دیدنی که در قرن نهم هجری تحریر شده، یادگار شاهزاده بایسنقر میرزا، نوه تیمور لنگ و فرزند شاهرخ میرزا است.

 

این شاهزاده هنر دوست تیموری که مکتب خطاطی و نقاشی مینیاتور هرات را بنا نهاد، در سال ۸۳۳ هجری، بیش از چهل نقاش، تذهیب­ کار و خطاط را گرد هم آورد تا تحت نظر استاد جعفر تبریزی، از خطاطان چیره­ دست مکتب هرات، به تحریر شاهنامه مشغول شوند. شاهزاده پس از اتمام این نسخه خطی، دستور داد، شرحی از زندگی فردوسی و چگونگی سرودن شاهنامه به متن اصلی افزوده شود. گرچه این مقدمه از نظر درستی مطالب تاریخی ضعف دارد، اما از آنجا که تدوین آن موجب رواج بیشتر شاهنامه- نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان- شده، شایسته ستایش‌ است.

 

شاهنامه بایسنقری به دلیل چند ویژگی، از نسخه‌ های مشهوری چون «شاهنامه دموت» و «شاهنامه شاه طهماسبی» که قبل و بعد از آن پدید آمده‌اند، برتر است. نخستین و برترین امتیاز این نسخه آن است که نسخه‌ای کامل و دست نخورده، در میان شاهنامه‌های مشهور و رده اول به شمار می‌آید. امتیاز دیگر این نسخه به خاطر زیبایی و آراستگی آن است که در نوع خود کم­مانند است. نگارگری، تذهیب، تجلید و دیگر آرایه‌ های کتاب نیز با مهارتی خاص انجام شده است.

 

«شاهنامه بایسنقری» به قطع رحلی است، روی کاغذ خانبالغ نخودی کتابت شده  و ۷۰۰ صفحه دارد. هر صفحه نیز ۳۱ سطر و هر سطر ۳ بیت به قلم نستعلیق و و با کتابت خفی جعفر بایسنقری است. ابتدای کتاب با یک شمسه مذهب عالی، حاوی کتیبه‌ای به قلم رقاع بر زمینه زرین، شامل نام و القاب بایسنقر میرزا آغاز می‌شود. صفحه‌ های دوم و سوم نسخه، شامل تصویر شکارگاه است و در این دو صفحه مذهّب به نقش دو ترنج، نام و القاب شاهزاده دیده می‌شود. همچنین دو صفحه آغاز متن کتاب با حاشیه‌ های مذهب و مرصع آراسته شده و بین سطر های آن طلا اندازی شده است. نسخه «شاهنامه بایسنقری» جمعاً با ۲۲ تصویر آبرنگ آراسته شده است. جلد این نسخه، چرمیِِ ضربیِِ طلا پوش با دو حاشیه روغنی در بیرون و سوخت مُعرقِ طلایی بر زمینه لاجوردی در داخل است.

 

«شاهنامه بایسنقری» به شماره ۷۱۶ در کتابخانه کاخ موزه گلستان ثبت شده و سال ۱۳۵۰ شمسی به صورت چاپ لوحی در تهران منتشر شده است. این شاهنامه را امیرنظام گروسی (۱۲۳۷ ـ ۱۳۱۷ ه.ق) به کتابخانه هدیه کرده و بیش از ۱۱۰ سال است که در کتابخانه کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود. این نسخه نفیس در برخی از نمایشگاه‌ های مهم جهانی نمایش داده شده و در خرداد ماه سال ۱۳۸۶ در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.