گزارشی از همایش داد و دادگری در شاهنامه فردوسی

آوای شاهنامه-دلپذیر :دومین همایش ملی داد و دادگری در شاهنامه فردوسی، به کوشش کانون وکلای دادگستری خراسان و با حضور شماری از پژوهشگران شاهنامه و استادان برجسته حقوق و ادبیات فارسی، روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه، برگزار شد.

 

*شاهنامه، نامه خرد و داد است

به گزارش پایگاه خبری آوای شاهنامه دکتر میرجلال الدین کزازی، چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی کشور، میهمان ویژه این برنامه بود. وی گزینش موضوع داد و دادگری برای این همایش را هوشمندانه دانست و تصریح کرد: شاهنامه بی هیچ گمان و گزافه، نامه داد است. اگر با نگاهی بسیار کلان، فراخ و فراگیر به شاهنامه بنگریم و ژرفا و گوهره آن را بکاویم درخواهیم یافت که شاهنامه بر چهار بنیاد استوار شده که پیوندی سرشتین و ساختاری با یکدیگر دارند و نمودهایی از یک بودند. وی با اشاره به اینکه نخستین بنیاد شاهنامه خرد است افزود: شاهنامه، نامه خرد است و من خوش می‌دارم که آن را خردنامه بنامم. بیتی در شاهنامه است که می‌توانم گفت: شناخته‌ ترین بیت در پهنه سخن پارسی است. بسیارند کسانی که سخن خویش را با آن بیت می آغازند؛ بیتی که شاهنامه با آن آغاز می‌شود:

به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه برنگذرد

وی ادامه داد: هنگامه‌ای معنایی و پیامبرانه در این بیت نهفته است. خوشتر آن است که بگویم فردوسی، آن اوستاد سخن پارسی می‌گوید: من شاهنامه را به نام خداوند، آفریدگار، دارنده جان و خرد می آغازم. ژرفای اندیشه در لخت دوم است که فردوسی می‌گوید: بر آنچه من در ستایش خداوند گفتم هیچ نمی‌توان افزود. هیچ اندیشه‌ای و هیچ سخن‌گستری نمی‌تواند فراتر از آنچه من درباره آفریدگار سروده‌ام بگوید. دکتر کزازی اضافه کرد: من از دید ژرفای اندیشه، به آوازه بلند و دانشورانه به برهان می‌گویم که بیت‌های آغازین شاهنامه، در گستره سخن پارسی بی‌همانند است ولی ما چندان به این بیت‌ها نمی اندیشیم و آن را نمی‌فهیم.

دکتر کزازی با اشاره به اینکه فردوسی سامانه اندیشه‌ای خویش را در شناخت‌شناسی، در کوتاه‌ترین و زنده‌ترین و زیباترین شیوه بازنموده است خاطر نشان کرد: در میان آن چهار بنیاد، خرد دارای برترین پایگاه است و اگر خرد نباشد آن سه دیگر نیز فرو خواهند ریخت. وی افزود: در ابیات آغازین شاهنامه فردوسی از دو گوهر جان و خرد یاد کرده است اما هر زمان که ناگزیر یکی از آن دو را برگزیند بی هیچ دریغ، خرد را برمی گزیند. چون جان گوهری است که هر جانداری و حتی هر گیاهی از آن بهره دارد. اما خرد تنها از آن آدمی است. دهش ویژه ایزدی است. فردوسی خرد را با جان می‌سنجد:

خرد تیره و مرد روشن روان

 به گیتی نباشد دمی شادمان

شگرفا بیتا که این بیت است. یعنی اگر کسی خردِ تیره اما روانِ روشن داشت، دمی در جهان شادمان نمی‌تواند بود. آنکه خرد را به کار می‌گیرد، دانش می‌آموزد و به آگاهی می‌رسد، دام‌های بسیار در راه خویش خواهد یافت و اگر خردمند، به روشن‌روانی برسد در شمار برجستگان، گزیدگان و سرآمدان خواهد شد.

دکتر کزازی بنیاد دوم شاهنامه را داد دانست و خاطر نشان کرد: خردمند به ناچار دادگستر هم هست. اگر کسی بیداد کرد، شما می توانید بی چند و چون بر آن باشید که بی‌خرد است. چون دادگر نخست به پاس خویش به داد می اندیشد و می‌گراید. پیداست که خردمند هرگز گزند و آسیب و زیان خود را نمی‌جوید. اگر کسی داد را فرونهاد و به بیداد روی آورد، نخستین و بیشترین زیان را از آن خود می‌بیند. بیداد نخستین، بی‌دادهای دیگر را در پی می آورد. چون بیدادگر آرامش خویش را از دست می‌دهد و خودپسند می‌شود. چون جهان را با خود در ستیز و آویز می‌بیند و می‌خواهد برتر از جهان پیرامون باشد. به دیگر سخن جهان آفرینش بر داد بنیاد گرفته است.

 

*جایگاه شاهنامه در آسیای میانه

در ادامه شاه منصور شاه میرزا خواجه اف نماینده فرهنگی سازمان اکو در ایران از کشور تاجیکستان درباره جایگاه شاهنامه در آسیای میانه سخنرانی کرد. وی با اشاره به اینکه شاهنامه فردوسی یکی از برجسته‌ترین متون ادبی، تاریخی و فرهنگی حوزه آسیانه میانه است و در ایجاد پیوند میان کشورهای این منطقه نقش مهمی دارد افزود:

برای نمونه در قزاقستان، شاهنامه جزو مهریه عروسان و قیمت یک جلد شاهنامه به اندازه یک شتر بوده است. همچنین ترجمه های زیادی از شاهنامه در قزاقستان انجام شده است. وی اضافه کرد: در ازبکستان هم شاهنامه جایگاهی بسیار فاخر داردو یک کوچه و میدان به نام فردوسی نامگذاری شده و تندیس این شاعر بزرگ هم در آن میدان نصب شده است و گاهی محفل‌های شاهنامه خوانی در کنار این مجسمه برگزار می‌شود.

خواجه اف با اشاره به پیوند بسیار نزدیک مردم ایران و تاجیکستان گفت: شاهنامه‌خوانی در کشور تاجیکستان جایگاه مهمی دارد. مردم تاجیکستان به زبان فارسی سخن می‌گویند و به اشعار شاهنامه علاقه زیادی دارند. وی

با بیان اینکه خشت بنای فردوسی پژوهی در تاجیکستان با تالیف رساله صدر الدین عینی درباره فردوسی و شاهنامه شروع شد خاطر نشان کرد: این کتاب ارزشمند حدود ۹۰ سال قبل همزمان با برگزاری هزاره شاهنامه از سوی یونسکو تالیف شده و زندگی فردوسی را با توجه به متن شاهنامه تعریف و سره را از ناسره جدا می‌کند و به صورت موجز و کوتاه اطلاعات مفیدی را درباره فردوسی در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

وی افزود: استاد عینی در کتابش به کسانی که شاهنامه را جنگ‌نامه می‌دانند پاسخ داده و می‌گوید: شاهنامه یک دانشنامه است و دادنامه و خردنامه است و با خواندن شاهنامه به اقیانوسی از اندیشه بی نظیر دست می‌یابید. وی خاطر نشان کرد: اخیرا رئیس جمهور تاجیکستان دستور داده است که کتاب شاهنامه با شمارگان یک ملیون و هفتصد هزار نسخه منتشر شود و به هر خانواده تاجیک یک جلد از شاهنامه اهدا شود.

 

*تشکیل دبیرخانه دائمی همایش داد و دادگری در شاهنامه

حسن حسن زاده، رئیس کانون وکلای دادگستری خراسان نیز با اشاره به اهمیت مبحث داد و دادگری در نهاد قضاوت، افزود: در شاهنامه به بحث داد و دادگری بسیار اشاره شده و درخواست من این است که با موضوع استقلال وکلا نیز با توجه به متن شاهنامه پژوهش‌هایی انجام شود. وی با بیان اینکه در بسیاری از گفتار و نوشتار وکلا و قضات ما در تنظیم لوایح، از عبارات بیگانه استفاده می‌شود تصریح کرد: باید وکلا و قضات را تشویق کنیم که از واژه‌های فارسی استفاده کنند. رئیس کانون وکلای دادگستری خراسان ابراز امیدواری کرد با تشکیل دبیرخانه دائمی همایش داد و دادگستری در کانون وکلای دادگستری خراسان، شاهد برگزاری همه ساله این همایش باشکوه باشیم.

گفتنی است این همایش یکشنیه ۳۰ اردیبهشت ماه در کانون وکلای دادگستری خراسان واقع در مشهد، بولوار قاضی طباطبایی برگزار شد.